~~*~~
Dżinizm
Dżinizm (Vw.p.ne.) istniał na równi z
buddyzmem. Jednak jest od niego różny na praktycznie każdej płaszczyźnie,
poczynając od sposobu przekazywania nauk. Dżinizm dostał określoną formę, jako
nauki objawione, nie mógł być przeto mocno zmieniany i rozwijany. Równocześnie
dorobił się wielu elementów, które mają duże znaczenie dla filozofii przyrody,
takie bowiem tendencje już od początku przejawiał dżinizm. Tendencje
przyrodnicze filozofii indyjskiej miały rozwinąć się szerzej w dobie systemów
klasycznych ortodoksyjnych. W ramach tych nurtów pojmowano duszę przeciwnie,
niż zawarte to zostało w Upaniszadach (później buddyzmie i sankhji) – jako
Ducha Świata, nieokreślonego i wiecznego, ponad wszelką materią i niematerią.
Dżinizm, jak i pokrewne mu, choć późniejsze czasowo doktryny, uznawał istnienie
duszy jednostkowej, którą posiada
każdy i dzięki niej poznajemy rzeczywistość.
To religia
zwycięzców (od dżina –
zwycięzca). Została założona przez Wardhamanę
Mahawirę z plemienia Dżniatrików.
Był jednym z wielkich nauczycieli – tirthankarów
(twórców bordów). Początkowo naśladował ascetów wolnych od więzów (nirgrandha), lecz z czasem jego asceza
przybrała surowszą formę. Chodził nagi i w wieku siedemdziesięciu dwu lat
zagłodził się na śmierć. Pozostawił po sobie nauki w dwunastu członach (anga),
które są wiedzą pochodzącą z objawienia Wszechwiedzącego. Droga ascezy dawała
bowiem praktykującemu mądrość i wgląd w istotę rzeczy. Lecz nie to było celem
dżinistów, a oczywiście wyzwolenie. Mądrość, jak i uwolnienie (nad)naturalnych
zdolności były tylko zjawiskami temu towarzyszącymi.
Po śmierci
Mahawiry zakon podzielił się na digambarów (odzianych w powietrze) oraz śwetambarów (odzianych w biel). W epoce klasycznej, kiedy powstały komentarze
wierszem (bhasa) i prozą (czunni) do kanonicznych dzieł
dżinijskich, wyróżnić można dwóch wielkich autorów, którzy rozwinęli i
uaktualnili nauki Dżiny. Będzie to Umaswati
(Tattwarthadhigamasutra – Sutry
dotyczące poznania sensu prawd) oraz Kundakunda
(Pawajanasara – Istota objawienia, Samajasara – Rdzeń nauki), którego można
uważać za dociekliwego filozofa przyrody, któremu dżinizm, jak system
filozoficzny najwięcej zawdzięcza.
A oto
najważniejsze myśli owego systemu:
-
Istnieje niezliczona ilość dusz jednostkowych
(dżiwa = życie) – równych sobie – różnią
się jedynie stopniem przylgnięcia do materii.
-
Dusze z natury są świetlane, wszechwiedzące i
szczęśliwe oraz duchowe i niematerialne.
-
Dusza obejmuje dowolną ilość przestrzeni, jest
subtelna i nieprzenikliwa, ale może ulec koncentracji w dowolnie małej
przestrzeni.
-
Dusza nigdy nie zanika ani nie powstaje,
zmieniają się tylko jej stany (np.
przybiera inne formy bytu: człowieka, boga etc).
-
Dusza jest czystą aktywnością, czystym
widzeniem, poznaniem i moralnością.
-
Umysł to narząd myślenia, nosiciel świadomości.
-
Adżiwa – kategorie
bytów nieożywionych: eter, poruszenie (warunek ruchu, dharma), powstrzymanie
(warunek spoczynku, adharma – trzeciorzędna przestrzeń), czas, substancje
materialne + dusze i moksza (zbawienie) = podstawowe kategorie.
-
Wszechświat funkcjonuje poprzez oddziaływanie na
siebie żywych dusz oraz ww. kategorii.
-
Materia, nieduchowa i cielesna, zbudowana z
atomów (anu) i agregatów – każdy atom
posiada własności elementów (dotyk, smak, zapach, barwa).
-
Byt przejawia się poprzez powstawanie, zanikanie
i trwanie.
-
Kosmologia:
determinizm, ciągłe następowanie po sobie cyklów rozwoju i dekadencji. Świat jest jeden i unosi się w pustej
przestrzeni. Ma kształt człowieka kosmicznego.
-
Doświadczenie to postrzeganie za pomocą zmysłów,
myślenie pojęciowe i przypomnienie.
-
Nosicielem wędrówki dusz jest ciało karmiczne -
subtelna materia w duszy, tu nazywane KARMAN
– tworzy materialne i duchowe ciało, powoduje przywiązania, cierpienia;
aktywność w świecie zwiększa karmana i powoduje uwikłanie w samsarę.
-
Przywiązanie
pochodzi z błędnej wiary, nieprzestrzegania nakazów moralnych, z niedbalstwa, z
namiętności oraz aktywności.
-
Istnieje osiem odmian wiążącego karmana: karman
przesłaniający poznanie, przesłaniający widzenie, nadmiernie doznający,
omamiający, karman długości życia, indywidualnej osobowości, pozycji społecznej
oraz karman utrudniający.
-
Najważniejszy nakaz moralny to niekrzywdzenie istot żywych.
-
Asceza i życie zakonne w podwójny sposób
pomagają uwolnić się z kręgu narodzin i śmierci, zawierają bowiem:
1.
Przepisy rozpuszczające istniejącego karmana
2.
Przepisy na niedopuszczenie nowego karmana do duszy.
Myślę,
że najciekawszą teorią dżnizmu jest teoria
poznania i wynikający z niej relatywizm.
Charakter rzeczy dopuszcza różnorodność ujęć i orzeczeń.
Wymienia
się pięć rodzajów poznania: doświadczenie, powiadomienie, nadprzyrodzone
postrzeżenie, czytanie myśli innych i wszechwiedza, będąca najwyższym stopniem
wyzwolenia.
Dżina zazwyczaj nie
odpowiadał wprost krótko w jakimś określonym sensie na pytanie, jakie mu
zadawano, lecz chętnie wskazywał na to, że rzeczy można rozmaicie rozpatrywać z
różnych stron i że stosownie do tego można udzielać różnych odpowiedzi. […]
Ustalono pewną liczbę punktów widzenia, z których można rozpatrywać rzeczy,
zależnie od tego czy swoją uwagę kieruje się na nazwę, przedstawienie, substancję, czy stan jakiejś rzeczy.[1]
A
zatem opisując coś musimy uświadomić sobie, jak na to patrzymy, czy chcemy
skupić się tylko na nazwie czy rozszerzyć swoje poznanie na kolejne trzy
stopnie widzenia. Następnie następuje sposób rozpatrywania rzeczy, który wybrać
można spośród pięciu następujących: sposób utarty (desygnat używany na co
dzień), syntetyczny (ogólne ujęcie jeden lub wiele przedmiotów), potoczny
(codzienny, powierzchowny), prostolinijny (według nazwy istniejących i obecnych
obiektów) oraz językowy.
~~*~~
Bardzo szczegółowo i ciekawie opisane 🙏 Świetna robota, dzięki 👏
OdpowiedzUsuńKosmicznie wielkie dzięki za miły komentarz! :) Pozdrawiam ciepło :)
Usuń