Filozofia indyjska. Wedanta.

Wedanta

            Wedanta to ostatni z ortodoksyjnych systemów filozoficznych Indii i religii hinduskiej. Nazywana bywa też uttara mimansa – późniejsza mimansa, ponieważ stanowiła pełnię naturalnego rozwoju mimansy, szczególnie poprzez wpływ nauczyciela Kumarili. Mimansa zajmowała się wykładaniem i tłumaczeniem tradycji Wedy, wedanta natomiast oznacza „koniec, kres wed” – ostateczną naukę, jaką można wywieźć ze staroindyjskich pism. 

            Na kanon wedanty składają się:

-                 Upaniszady -  najważniejsze myśli wyodrębnione z Wed;

-                 Bhagawadgita - część eposu heroicznego Mahabharaty, kazanie Kryszny (wcielenia Wisznu);

-                 Brahmasutry/Wedantasutry autorstwa Bradajarany – są podstawą systemu, składają się na 555 sutr na temat Brahmana.

Nauki wedanty ukształtowały cechy intelektualne hinduizmu współczesnego, a także jego recepcji na zachodzie. Najwięksi nauczyciele i mistrzowie mistyki, filozofowie (Wiwekananda, Aurobindo Ghose, Radhakrishnan) to wyznawcy wedanty. System w sposób systematyczny i logiczny wykłada najbardziej mistyczne, duchowe i niepodważalne koncepcje, obecne w każdym systemie i nurcie religii i filozofii indyjskich.

Dzieło Bradajarany, choć uznawane za fundament wedanty, przez trudność w odbiorze, było czynnikiem wielu podziałów i odłamów nauki – na monistyczne lub pluralistyczne.

Rozkwit i swoją klasyczną postać, wedanta zawdzięcza Siankarze, siwaickemu braminowi z południowych Indii, który napisał komentarze do Brahmasutr. Dążył do syntezy myśli wedyjskiej i jej filozofii oraz pogodzenia wielu paradoksów. Zastosował w tym celu teorię buddyjską o podwójnym wzorcu prawdy.

            Siankara stworzył więc w VIIIw. klasyczną wedantę – adwajtę (niedwoistość), uznawaną za filozofię wieczystą, uniwersalną prawdę dostępną każdemu człowiekowi. Brahman uznawany za realną istność, atman, za prawdziwą naturę ludzi, maja – iluzję materii, przyczyny złudzeń i odsuwania się od źródła istnienia.

           

            Kolejnym odłamem wedanty, w XIIw, była bardziej religijna wiśisztadwajta, założona przez teologa Ramanudźę. Utożsamiał on Brahmana z Wisznu, nadając mu cechy osobowego Boga, któremu poddanie się, lub poddanie mu duszy, oznaczało zbawienie. Odrzucił także pogląd Siankary o nierzeczywistości materii. Rzeczywistość była jedna, o trzech aspektach: Brahmy, materii i dusz.

            XIII wiek wypełniła natomiast dwajta Madhwy Anandatirthy. Rozwinął koncepcję Ramanudźy dotyczącą trzech aspektów rzeczywistości, które według niego były odrębnymi istnościami. Odszedł w taki sposób od monizmu.

            Późne średniowiecze wydało z kolei trzy odłamy wedanty:

-                   Dwajtadwajta (dualistyczny monizm) Nimbarki. Najwyższym istnieniem jest Brahman i oddanie się mu, roztopienie w nim. Wszystko, co powstaje z Brahmana to tak naprawdę jego emanacja – z jednej strony jesteśmy więc tym samym, co ON, z drugiej czymś zupełnie innym.

-                   Śuddhadwajta (czysty monizm) Wallabhy, XIV i XV w. Brahman jest absolutny, a rzeczywistość, jako jego emanacja, przejaw, jest realna. To też oczywiście natura każdej duszy, żeby zaś do niej dotrzeć, należy oddać się z zaufaniem Najwyższej istności.

-                   Aćinta Bhedabheda Ćajtanji Mahaprabhy, XVIw. Skupił się on na religijnej, pobożnej relacji Brahmana z duszą, której jest bezpośrednim źródłem.

Jak widzimy, wedanta krążyła wokół tej samej myśli i choć powstało jej tyle odłamów, każdy zawiera w sobie ziarno uniwersalnej prawdy, został jedynie inaczej opisany.

            Ostateczną postać wedanty można streścić następująco: istnieje wszechobecny Brahman, którego zarazem największą tajemnicą jest jego osobowa strona (jako Ojca, Wisznu etc), wobec której dusze winny pozostać pokorne i pobożne, zbliżać się do niego dzięki moralnym uczynkom i godnemu życiu. Owe dusze są jednocześnie emanacją Brahmana, absolutu. Najwyższa Jaźń człowieka jest nim. Tat twam Asi (Ty jesteś Tym).

 Przez uniwersalność nauki często kojarzy się wedantę z pierwszym jej kierunkiem adwajtą i równocześnie to ona, od XVIII.,  rozwijała się prężnie na Zachodzie, dzięki naukom słynnych mistrzów hinduskich (Ramakryszny, Maharisziego, Paramahansę Joganandę (Self-Realization Fellowship), Sai Babę, Osho, Bhaktiwedantę Swamiego (Międzynarodowe Towarzystwo Świadomości Kryszny).